Trong văn hóa đại chúng Trận Xích Bích

Văn học

Minh họa Chu Du cho tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa xuất bản thời nhà Thanh

Trận Xích Bích được mô tả rất kĩ trong tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa (từ hồi 43 khi Gia Cát Lượng sang Đông Ngô thuyết phục Tôn Quyền thành lập liên minh Tôn-Lưu đến hồi 50 khi Quan Vũ thả Tào Tháo ở đường Hoa Dung), tuy nhiên nhiều chi tiết do La Quán Trung đưa vào tiểu thuyết khá khác biệt so với ghi chép lịch sử. Đúng như nhận định của sử gia Lê Đông Phương:

Tam Quốc Diễn Nghĩa miêu tả quá trình trận Xích Bích mười phần tinh tế, trên phương diện văn học là một thành tựu lớn, đáng tiếc so với sự thật thì không phù hợp[17].

— Lê Đông Phương

Ví dụ lực lượng của Tào Tháo được phóng đại lên hơn 80 vạn người, có thể là kết quả của những lưu truyền ở các giai đoạn sau, đặc biệt là thời Nam Tống[42]. Vai trò của lực lượng Lưu Bị trong tiểu thuyết (vốn có xu hướng "ủng Lưu phản Tào") cũng được đề cao hơn so với sự thật lịch sử, kéo theo là vai trò lớn hơn của cá nhân Lưu Bị, Gia Cát Lượng và các tướng lĩnh dưới quyền khác trong trận thắng lớn ở Xích Bích. Trong khi đó vị thế của Chu Du, Lỗ Túc cùng các tướng lĩnh Đông Ngô bị giảm thiểu mặc dù họ mới là lực lượng tham chiến chính của liên quân Tôn-Lưu[43]. Nếu như trong các sử liệu, hình ảnh của Lỗ Túc là một quân sư mẫn tiệp còn Chu Du là một chỉ huy tài năng, một người hào hiệp, sáng suốt và dũng cảm thì trong Tam quốc diễn nghĩa vai trò của Lỗ Túc là hoàn toàn mờ nhạt, còn Chu Du tuy cũng được mô tả là người "văn võ song toàn", đa mưu túc trí lại thiện chiến dũng mãnh, song vẫn bị tài trí của Gia Cát Lượng qua mặt nhiều lần. Thậm chí, Chu Du vì phẫn uất mà còn tự so mưu trí của mình với Gia Cát Lượng với câu nổi tiếng "trời sinh Du sao còn sinh Lượng"[44]. Cả Chu Du lẫn Lỗ Túc đều bị La Quán Trung mô tả là kém hơn Gia Cát Lượng về phương diện trí tuệ.

Trong Tam quốc diễn nghĩa cũng có những chi tiết hoàn toàn mang tính chất hư cấu ví dụ như chi tiết Gia Cát Lượng lập đàn cầu gió Đông, chi tiết thuyền cỏ mượn tên hay chi tiết Quan Vũ thả Tào Tháo ở Hoa Dung.

Một tình tiết nhỏ khác ở giai đoạn diễn biến trước trận đánh này cũng được các nhà sử học đính chính so với tiểu thuyết. Người vợ Lưu Bị được Triệu Vân cứu là Cam phu nhân chứ không phải My phu nhân và bà sống trở về cùng A Đẩu trong trận độc chiến nổi tiếng đó của danh tướng họ Triệu chứ không phải tự vẫn bằng cách lao xuống giếng[45].

Thơ ca

Trước khi lâm trận, trong một đêm đông ở thủy trại, Tào Tháo ngồi uống rượu và nhân hứng làm bài thơ Đoản ca hành kỳ 1 còn lưu lại đến ngày nay[46]:

短歌行其一Đoản ca hành kỳ 1Bài hát ngắn kỳ 1[47]
對酒當歌,Đối tửu đương caTrước rượu nên hát
人生幾何:Nhân sinh kỷ hà?Đời người bao lâu?
譬如朝露,Ví như triều lộGiống như sương sớm
去日苦多。Khứ nhật khổ đaNgày qua khổ đau
慨當以慷,Khái đương dĩ khảngNghĩ tới ngậm ngùi
憂思難忘。Ưu tư nan vongBuồn lo suốt đời
何以解憂:Hà dĩ giải ưu?Lấy gì quên được?
惟有杜康。Duy hữu đỗ khangChỉ rượu mà thôi?
青青子衿,Thanh thanh tử khâmXanh xanh áo ai
悠悠我心。Du du ngã tâmLòng ta bồi hồi
但為君故,Đãn vị quân cốChỉ vì ai đó
沉吟至今。Trầm ngâm chí câmTrầm ngâm đến nay
呦呦鹿鳴,Ao ao lộc minhHươu kêu rao rao
食野之蘋。Thực dã chi bìnhCùng ăn quả bình
我有嘉賓,Ngã hữu gia tânTa có khách quý
鼓瑟吹笙。Cổ cầm suy sinhGảy đàn thổi sênh
皎皎如月,Minh minh như nguyệtVằng vặc như trăng
何時可輟?Hà thời khả xuyết?Lấy được lúc nào?
憂從中來,Ưu tùng trung laiTrong lòng lo lắng
不可斷絕。Bất khả đoạn tuyệtDứt được làm sao?
越陌度阡,Việt mạch độ thiênLội ruộng giẫm bờ
枉用相存。Uổng dụng tương tồnTiếc nỗi sống thừa
契闊談宴,Khế khoát đàm yếnBạn bè hội họp
心念舊恩。Tâm niệm cựu ânLòng nhớ ơn xưa
月明星稀,Nguyệt minh tinh hySao thưa trăng sáng
烏鵲南飛,Ô thước nam phiVề nam quạ bay
繞樹三匝,Nhiễu thụ tam tápBa vòng cây lượn
無枝可依。Hà chi khả y?Đậu cành nào đây?
山不厭高,Sơn bất yếm caoNúi không ghét cao
水不厭深。Hải bất yếm thâmBiển không ghét sâu
周公吐哺,Chu Công thổ bôChu Công thả cơm
天下歸心。Thiên hạ quy tâmThiên hạ về theo

Nhà thơ Đỗ Mục thời nhà Đường làm bài thơ Xích Bích hoài cổ nổi tiếng:

赤壁懷古Xích Bích hoài cổNhớ Xích Bích xưa
折戟沉沙鐵未銷,Chiết kích trầm sa thiết vị tiêuKích gãy, cát chìm sắt chưa tiêu
自將磨洗認前朝。Tự tương ma tẩy nhận tiền triềuGiũa mài nhận thấy dấu tiền triều
東風不與周郎便,Đông phong bất dữ Chu Lang tiệnGió đông[48] ví phụ chàng Công Cẩn[49]
銅雀春深銷二喬。Đồng Tước xuân thâm toả nhị KiềuĐài xuân Đồng Tước[50] nhốt hai Kiều[51]
Tiền Xích Bích Phú, Một bài thơ nổi tiếng của Tô Đông Pha thời nhà Tống-Bảo tàng Cố cung, Đài Loan

Tô Đông Pha cũng làm trận Xích Bích thêm nổi tiếng với hai bài Tiền Xích Bích phú và Hậu Xích Bích phú của ông, mặc dù địa điểm "Văn Xích Bích" mà ông lấy cảm hứng chưa chắc đã là địa điểm xảy ra trận Xích Bích. Bên cạnh đó ông cũng có một bài từ theo điệu Niệm nô kiều lấy cảm hứng từ trận Xích Bích mang tên Niệm nô kiều - Xích Bích hoài cổ:

念奴嬌-赤壁懷古Niệm nô kiều - Xích Bích hoài cổ(bản dịch của Nguyễn Chí Viễn)
大江東去,Đại giang đông khứ,Dòng sông đông rót,
浪淘盡千古風流人物。Lãng đào tận thiên cổ phong lưu nhân vật.Đào thải hết ngàn thuở phong lưu nhân vật.
故壘西邊,Cố luỹ tây biên,Luỹ cổ tây biên,
人道是三國周郎赤壁。Nhân đạo thị Tam Quốc Chu Lang Xích Bích.Người bảo đấy Tam Quốc Chu Du Xích Bích.
亂石崩雲,Loạn thạch băng vân,Đá rối mây xen,
驚濤拍岸,Kinh đào phách ngạn,Sóng tung bờ rạn,
捲起千堆雪。Quyển khởi thiên đôi tuyết.Cuộn bốc ngàn trùng tuyết.
江山如畫,Giang sơn như hoạ,Non sông như vẽ,
一時多少豪傑。 Nhất thời đa thiểu hào kiệt.Một thuở bao nhiêu hào kiệt.
遙想公瑾當年,Dao tưởng Công Cẩn đương niên,Xa nghe Công Cẩn đương thì,
小喬初嫁了,Tiểu Kiều sơ giá liễu,Tiểu Kiều vừa mới cưới,
雄姿英發。Hùng tư anh phát.Anh hùng phong cách.
羽扇綸巾,Vũ phiến luân cân,Phe phẩy quạt khăn,
談笑間,Đàm tiếu gian,Khoảng tiếu đàm,
檣櫓灰飛煙滅。Tường lỗ hôi phi yên diệt.Quân giặc tro tiêu khói diệt.
故國神遊,Cố quốc thần du,Nước cũ thần du,
多情應笑我,Đa tình ưng tiếu ngã,Đa tình cười khéo giống,
早生華髮。Tảo sinh hoa phát.Tóc mau trắng toát.
人生如夢,Nhân sinh như mộng,Đời như giấc mộng,
一樽還酹江月。Nhất tôn hoàn lỗi giang nguyệt.Một chén trên sông thưởng nguyệt.

Nhà văn, nhà thơ Tào Tuyết Cần đời nhà Thanh - tác giả tiểu thuyết Hồng Lâu Mộng nổi tiếng - cũng làm bài thơ Xích Bích hoài cổ:

赤壁懷古Xích Bích hoài cổ(bản dịch của Vũ Bội Hoàng)
赤壁塵埋水不流,Xích Bích trần mai thuỷ bất lưu,Xích Bích sông kia nước chẳng trôi,
徒留名姓栽空舟。Đồ lưu danh tính tài không chu.Truyền trơ tên họ chở đi thôi.
喧闐一炬悲風冷,Huyên điền nhất cự bi phong lãnh,Ầm ầm gió thảm theo làn khói,
無限英魂在內遊。Vô hạn anh hồn tại nội du.Biết mấy hồn thiêng quẩn đấy rồi.

Nhà thơ Thôi Đồ cũng có 1 bài Xích Bích hoài cổ khác:

赤壁懷古Xích Bích hoài cổdịch thơ
漢室河山鼎勢分,Hán thất hà sơn đỉnh thế phân,Núi sông nhà Hán thế ba chân
勤王誰肯顧元勳。Cần vương thùy khẳng cố nguyên huân.Giúp vua đâu kể đến công thần
不知征伐由天子,Bất tri chinh phạt do thiên tử,Chinh phạt chư hầu do thiên tử
唯許英雄共使君。Duy hứa anh hùng cộng sứ quân.Hùng cứ gồm ta với sứ quân
江上戰餘陵是穀,Giang thượng chiến dư lăng thị cốc,Gò khe còn đó sau trận chiến
渡頭春在草連雲。Độ đầu xuân tại thảo liên vân.Mây cỏ liền nhau trước sắc xuân
分明勝敗無尋處,Phân minh thắng bại vô tầm xứ,Tìm đâu ra chỗ xưa tranh thắng
空聽漁歌到夕曛。Không thính ngư ca đáo tịch huân.Chỉ nghe chài hát lúc chiều buông.

Điện ảnh

Năm 2008 đạo diễn Ngô Vũ Sâm đã cho ra mắt bộ phim Đại chiến Xích Bích (赤壁) lấy cảm hứng từ các sự kiện của trận đánh, với kinh phí 80 triệu USD, đây là bộ phim đắt giá nhất trong lịch sử điện ảnh Trung Quốc và châu Á[52]. Phần hai được trình chiếu tháng 1 năm 2009.

Ngày nay thành phố Xích Bích đã trở thành một địa điểm tham quan du lịch quan trọng, góp phần thúc đẩy cho kinh tế của thành phố này[53].